به بهانه پایان پنجمین دوره جشنواره فیلم شهر
ظرفیتهای جریان سازی وبازنمایی هویت شهری تهران
بدون تردید ،انتخاب مناسب لوکیشن ساخت، تاثیر بسزایی در فضاسازی متناسب با داستان و پیشبرد داستان فیلم ایفا می‌کند،
اما برخی فیلمسازان بزرگ پا را از این نیز فراتر گذاشته و از شهرها به عنوان بخشی جدایی ناپذیر و در واقع یک شخصیت اصلی در فیلم بهره می‌برند.
در همین زمینه روزنامه گاردین چاپ لندن ، در گزارشی جالب توجه ، شهرهایی را معرفی کرده است که به عنوان یک شخصیت مستقل در فیلم‌ها توانسته اند حال و هوای متفاوتی به تماشاگربدهند. در گزارش مورد نظر به 10 فیلم اشاره شده که در فیلمنامه اثر به بهترین نحو ممکن از فضای شهری استفاده کرده‌اند. از ونیز اسرارآمیز در «حالا نگاه نکن» نیک روگ و تهران متفاوت در فیلم «چهارشنبه سوری» اصغرفرهادی
واما بررسی انسان شناختی بازنمایی هویت شهر تهران در سینمای مستند معاصر ایران، که در سال های اخیر شهر را به مثابه کالبدی زنده موضوع کار خود قرار داده است.بیانگر این نکته است که تهران با تاریخی نه چندان دراز و به عنوان پایتخت ایران، به تعبیری تنها شهر مدرن ایران است که به لحاظ گستردگی ،بزرگی، تراکم جمعیت و چندپارگی فرهنگی، ماهیتی پیچیده و تکه تکه دارد که شناسایی هویت آن را به عنوان یک هستار دارای شخصیت تقریباً ناممکن کرده است.
به همین دلیل در پاسخ به چیستی هویت این کلانشهر فراپاشیده ، به روش مطالعه موردی و نیز با استفاده از تحلیل محتوا، طبق رویکرد نظری لوئیس ویرث، یکی از ضروریات است.وجشنواره بین المللی فیلم شهرکه خوشبختانه ازظرفیتهای خوبی در این زمینه برخوردار است می تواند آغازگرجریانی مهم و تاثیرگذارباشد.
مطالعات ما نشان دهنده این موضوع است که درآغاز قرن بیستم برنامه ریزی شهری به شاخه ای از معماری که به مباحث طراحی شهری می پرداخت ، تحول یافته بود . در طی این دوره اولیه طراحی نقشی محوری در برنامه ریزی شهری داشت که بهترین دلیل آن منشور آتن است . (1993 )
در دوره پست مدرن تغییرات ساختاری در اقتصاد از تولید انبوه برای یک جامعه انبوه به تولیدات قابل انعطاف برای جامعه ای خرد شده و قطعه قطعه ، علایق جدیدی را درباره محیط مصنوع بوجود آورد . تمرکز طراحی شهری از تولید فرم های خوب و زیبا برای ترسیم تخیلات ، از فرهنگ انبوه ، مفاهیم اجتماعی ، مکان و گذشته تغییر جهت داد. بعد از دهه 1980 توجهات جدیدی به کیفیات محیط در پاسخ به رقابت جهانی شهرها و سهم آنها در این رقابت بوجود آمد. این امر نقش طراحی شهری را در ایجاد محیط بسیار مهمتر نمود .
بعد از اواخر دهه 1960 ، مکتب فکری پست مدرن در طراحی شهری ، بازگشت به سر زندگی را به موجب خط مشی های طراحان برجسته ای مانند راپاپورت ، اپلیارد ، اتمن (Altman ) ترویج نمود . آنها معتقد بودند که می توان سر زندگی را با اختصاص خلاقانه کاربری اراضی و اصول کامل و صحیح طراحی شهر ی را بواسطه تقویت کاربری های یکپارچه و مختلط اراضی و ایجاد کاربری هایی که بیشتر عابر مدار هستند ، احیاء و باز زنده سازی کرد . هدف آنها این بود یک یک محیط کالبدی صمیمی ایجاد کنند که هویت اجتماعی را تقویت می کند . هر چند این عکس العمل های رمانتیک علیه پروژه های کسل کننده مدرنیست ها بواسطۀ غفلت از عدالت اجتماعی و نیروهای غالب اقتصادی در رسیدن به موفقیت شکست خوردند.
.
برخی دیگر از معماران پست مدرن و طراحان شهری ( نئوکلاسیک ها ) ، از باز گشت به سر زندگی و زیبایی فرمی ماقبل دوران صنعتی دفاع می کردند . انگرسول این نوع جدید از تاریخ گرایی را مورد استفاده قرار داد. فرم ها و فضاهای ماقبل صنعتی لزوما متناسب روشهای زندگی صنعتی نمی باشد . سپس او می پرسد اگر کسی همه انواع فضاهای عمومی ، خیابان های مرتبط زیبا و میدانهای تزئین شده را پیشنهاد نماید آیا هنوز در جامعه ای با فن آوری پیشرفته مخاطبی برای استفاده از آنها وجود خواهد داشت ؟ باید توجه داشت که وقتی از مفاهیم و شرایط معاصر غفلت شود ممکن است جستجوی مدنیت بر اساس التقاط گرایی تاریخ گمراه کننده باشد .
از سوی دیگر نباید از یاد برد که موضوعات و اشتراکات بسیاری میان تاریخ گراها و مدرنیست ها وجود دارد.
در مجموع ، در شهر سازی پست مدرن ما نمی توانیم تنها دربارۀ موضوعات و روشهای منحصر به خود و حدود آنها صحبت کنیم . این پیچیدگی و هرج و مرج را جنکز اسکیزوفرنیا (Sclizophernia )می نامد، از این رو طراحی شهری در شهرسازی پست مدرن نشان دهنده دامنه متنوعی از روش ها ، مفاهیم و کاربردها در طراحی است . اما استنباط فعلی از طراحی شهری عمدتا به پروژه های باز زنده سازی مراکز شهری ، حفاظت تاریخی و پروژه های بهبود فضاهای عمومی باز می گردد.( مانند طراحی خیابان ، آرام سازی ترافیکی وموارد مشابه دیگر )
بازنگری در طراحی شهری این نتیجه را برای ما به ارمغان می آورد که طراحی شهری یک گرایش میان رشته‌ای است که هنوز در حال شکل گیری و تکامل است. طراحی شهری می‌کوشد تا وجوه خاصی از معماری، برنامه ریزی شهری و معماری منظر را ادغام کند تا یک گرایش واقعی و صحیح را شکل دهد. در این زمینه، میتوان در ابتدا اساًساً طراحی شهری را به عنوان یک مهارت تک رشته‌ای یا میان رشته‌ای مورد بحث قرار داد و سپس گرایشات اخیر در تحولات طراحی شهری برای بدست آوردن مراجعی برای آینده آن را مورد بررسی قرار داد.
میتوان گرایشات اخیر را که نقش طراحی شهری را تحت تاثیر قرار داده است، در سه موضوع جمع بندی نمود:
1- تغییرات در حرفه برنامه‌ریزی:. / 2 طراحی عرصه‌های عمومی / 3 - تغییرات محیطی
از این رو ما باید به طرحی شهری با رویکردی جامع که دیدگاه گسترده‌تری را برای جستجوی راه حل های موضوعات برای ما فراهم می‌کند بنگریم. طراحی شهری نباید راه حلی کوتاه مدت برای مسائل بلند مدت آینده باشد. اکنون زمان آن است که از طریق اجرای طرحهایی چون برگزاری جشنواره بین المللی فیلم شهر که از سوی مدیریت شهری پایتخت، برنامه ریزی و پیاده می گردداهداف طراحی شهری را گسترش دهیم مسائل آینده بسیار پیچیده تر از آن است که تنها با یک رشته انحصاری بتوان آنها را حل و فصل نمود. طراحی شهری برای اینکه بتواند خلا بین تخصص های مختلف را پر کند باید به صورت مشترک با سایر حرفه‌های درگیر در ایجاد محیط مصنوع و کاربران آنها همکاری نماید.
مهندس رضا طالب نویسنده و منتقد سینما
پی نوشت ها:
(1) Koray Velibeyoglu, Urban Design in the Postmodern Context, Izmir Institute of Technology, 1999
mansoori_m_8@yahoo.com