سبک زندگی ، نوع معماری و مهندسی منزل

یکی از عوامل مهم و تأثیر گذار در سبک زندگی ، نوع معماری و مهندسی منزل و محل سکونت است . امروز قاطبه روانشناسان تأکید دارند که نوع معماری منازل تأثیر به سزایی بر روحیات و خلعیات و رفتار انسان ها دارد .

زیرا بخش عمده ای از عمر انسان در منزل سپری می شود . خصوصاً دوران کودکی که هر نقش و نگار در اطراف و

محیط زندگی برصفحه ذهن و روح انسان حکاکی می شود و یا در بزرگ سالی ، که ساعات و لحظات حساس زندگی ، مثل ساعات خلوت و تنهایی ، یا شادمانی و ناراحتی معمولاً در خانه و منزل می گذرد . لذا ، معماری و مبلمان

خانه در نوع نگاه انسان به هستی و زندگی و نوع رفتار مثبت و یا منفی او اثر خواهد داشت و به خاطر همین اثر گذاری است که دین اسلام که بدنبال تربیت و هدایت انسان است ، مسئله مسکن را مورد توجه قرار داده و در راستای کمال و سعادتمندی انسان ، اصولی را برای احداث خانه و منزل در نظرگرفته است که در این نوشته در حد فهم و درک

ناقص خود به آن اشاره می کنم ، شاید تلنگری باشد برای توجه به سبک معماری اسلامی و توجهی باشد به آسیب ها و خطرات فکری و معنوی معماری سکولار و سکس غرب که امروز در شهر و روستا در حال پیشروی و توسعه است . در حالی که بسیار بی هویت و لجام گسیخته و خالی از معنویت و رسالت  ذاتی خود به عنوان مسکن و محل آرامش و راحتی انسان است . در حالی که سَبکِ مسکن در اسلام از یک فلسفه وهویت اصیل و از یک رسالت و معنویت ذاتی و هدفمند برخودار است که همان سلامت روحی و جسمی انسان است و ساکنان خود را مثل یک مادر امین در کمال احترام و مهربانی در آغوش می گیرد و سلامتی و آرامش و عفاف را برای آن ها تأمین می کند .

مسکن بر دو بخش سنگین و سَبُک تقسیم می شود . مسکن سنگین در شرایط عادی که همان شهرسازی و معماری منزل از مصالح محکم و خود ایستا است .

مسکن سَبُک : برای شرایط بحرانی ، حوادث طبیعی مثل زلزله و سیل و جنگ ها و ... که برای ملتی پیش می آید و ناگزیر باید چاره اندیشی کند . لذا قرآن می فرماید

: وَ الله جَعَلَ لکَمُ مِن بُیُوتِکُم سَکَناً وَ جَعَلَ لَکُم مِن جُلود الاَنعامِ بِیوُتاً   (نحل آیه 80)

مسکن سنگین و سَبُک هر کدام در جای خود و برای گروه ها و افراد و فصول و حالات مختلف ، امری ضروری و لازم است . اما در هر دو ، آرامش و سکون هدف است . امروز مسکن سَبُک در  مسافرت ها و حوادث طبیعی و جنگ ها ، امری ضروری و بدیهی است که نشانه مدیریت قوی و هوشمندی دولت ها در بحران ها محسوب می شود .

لذا در اصل 31 قانون اساسسی جمهوری اسلامی ایران ، داشتن مسکن متناسب با نیاز را حق هر فرد و خانواده ایرانی می داند

2- وسعت خانه و ارتفاع آن .

قال رسول الله صلی اله علیه و آله  : مِن سَعادَه المَراءِ اَن یَتَّسِعَ مَنزِلُهُ (المحاسن البرقی جلد 2 باب سعه المنزل . آثار الصادقین ج 6 ص 166) از نشانه های سعادتمند یک انسان وسعت منزل محل سکونت اوست .

قال الصادق عیله سلام : ثَلاثَهٌ فیه راحَه دار واسعهٌ تورای عورتَهُ وَ تُستُرُ حالَهُ مِنَ النّاس

راحتی انسان در سه حجاب و ساتر باشد . عَوره در لغت به نقطه مرزی گفته می شود که در خطر نفوذ دشمن است و هر لحظه ممکن است دشمن از آن جا وارد شود و کشور را مورد تجاوز قرار دهد . (اِن بُیوُتِنا لَعورَه) خانه مثل دژی است که ضعف ها و عیب ها را می پوشاند تا دشمن از آن مطلع نشود و نتواند در زندگی شخصی ما وارد شود .

از این حدیث بدست می آید که در معماری منزل باید یک امر مورد توجه باشد و آن وسعت منزل است تا ساکنان آن با راحتی در آن زندگی کنند و نیازمندی های شخصی و خصوصی خود را در آن مرتفع نمایند و در کمال امنیت مالی و ناموسی بسر ببرند .

امام صادق علیه سلام : عَن رسول الله صلی اله علیه و آله  : مِن سَعادَه المَراءَ المُسلِمَ المَسکَنَ الواسِِع

رسول گرامی اسلام فرمودند : از جمله ابزار سعادتمندی یک فرد مسلمان مسکن وسیع است

امام باقر علیه سلام : مِن شَقاءَ العَیش ضیقُ المَنزِل

امام باقر علیه سلام : از جمله موجبات گرفتاری و سختی زندگی منزل تنگ و کوچک است .

امام کاظم علیه سلام : امام علیه سلام منزلی خریدند . به غلام خود فرمودند : برو در آن منزل بنشین . چون خانه ات ضیق و تنگ است .

غلام امام  گفت : این خانه یادگار پدرم است و پدرم در همان زندگی کرد . امام در جواب با این مضمون فرمودند : شاید پدرت از ناچاری و یا نادانی چنین کرده است .

امام صادق علیه سلام : مِن سَعادَهِ المَرء حُسنُ مَجلِسِهِ وَسِعَهُ فِنائِه وَ نِظافَه مُتَوَضّاهُ

امام صادق علیه سلام : از جمله ابزار سعادتمندی انسان ، این که منزلش در محله خوبی باشد . حیاط وسیع و امکانات بهداشتی مناسب داشته باشد .

شکی نیست که وسعت منزل تأثیرات فراوان بر روح و اعصاب انسان دارد . وسعتِ منظر ، موجب وسعت نظر می شود و تنگ نظری امری خلاف عرف ، و عادت انسان قرار می گیرد . از تعبیر موجبات سعادت مندی از زبان ائمه علیه سلام  نباید به سادگی بگذریم . وسعت منزل از اسباب سعادتمندی است . شاید به این علت باشد که محیط بزرگ می تواند بر انسان اثر گذار باشد و آرامش اعصاب و روان ، موجبات سلامتی سایر قوای انسان می شود و به تربیت انسان های بزرگ کمک می کند . بنابر این سیاستگذاری در مسکن باید به سمت مسکن وسیع و ساده باشد نه واحدهای کوچک و پر هزینه، از تجملات ساختمان باید کمم شود و به وسعت آن افزوده شود . زمین باید از حالت سرمایه ای و دست دلالان خارج شود و به یک کالای خدمات عمومی تبدیل شود. مثل امتیازات آب و برق تا تحقق مسکن واسعه سهل تر و آسانتر گردد .

اما ارتفاع و بلندی منزل : امام صادق علیه سلام : یَا مُحَمَّدُ ابْنِ بَیْتَکَ سَبْعَةَ أَذْرُعٍ‏- فَمَا کَانَ فَوْقَ ذَلِکَ سَکَنَتْهُ الشَّیَاطِینُ- إِنَّ الشَّیْطَانَ لَیْسَ فِی السَّمَاءِ وَ لَا فِی الْأَرْضِ- إِنَّمَا یَسْکُنُونَ الْهَوَاء (مفاتیح الحیاه ص 176) سعی کن  سقف منزلت متعادل باشد ( هفت ذراع ) چون فراتر از آن جایگاه شیاطین است .

ذراع که از نوک آرنج تا سر انگشتان محسوب می شود . حدود 50 تا 70 سانتی متر گفته می شود. پس ارتفاع ساختمان ، حداقل سه متر و نیم و حداکثر 5 متر بیشتر نباشد . بدیهی است که این امر ، مربوط به ساختمان های یک طبقه است و یا بگوییم هر طبقه ای باید بیش از این در ساختمان های چند طبقه نباشد . از این حدیث می شود استفاده کرد که اولویت با ساختمان های یک طبقه و ویلائی است و از مرتفع سازی تا ممکن باشد نباید استفاده کرد چون، مسئله راحتی و رفاه ، حجاب و استتار و بهره مندی از فضای حیاط در این نوع ساختمان ها بهتر است . علاوه در ارتفاع 5/3 متر زیبایی و تهویه ، خصوصاً در مناطق گرم و استوایی و نور و روشنایی را در مناطق سرد و نیمه شمالی کره زمین بهتر می شود تأمین نمود .

3- شرافت و برکت در خانه .

قال الصادق علیه سلام : عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ‏ إِنَّ لِلدَّارِ شَرَفاً وَ شَرَفُهَا السَّاحَةُ الْوَاسِعَةُ- وَ الْخُلَطَاءُ الصَّالِحُونَ- وَ إِنَّ لَهَا بَرَکَةً وَ بَرَکَتُهَا جَوْدَةُ مَوْضِعِهَا وَ سَعَةُ سَاحَتِهَا وَ حُسْنُ جِوَارِ جِیرَانِهَا. (بحار جلد73 ص154 و آثار الصادقین ج6)

شرافت خانه ، به دو چیز است . حیاط وسیع و همسایه صالح و برکت آن به محله خوب و وسعت و همسایه خوب آن است

خانه شوم

اما شومی منزل به این است که حیاطش تنگ باشد و همسایه های بدی داشته باشد و کمبودها و نواقصش زیاد باشد . در حدیث طولانی که شومی چند چیز را می شمارد . منجمله شومی منزل را فرمود :عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ‏ تَذَاکَرْنَا الشُّومَ فَقَالَ الشُّومُ فِی ثَلَاثَةٍ فِی الْمَرْأَةِ وَ الدَّابَّةِ وَ الدَّارِ فَأَمَّا شُومُ الْمَرْأَةِ فَکَثْرَةُ مَهْرِهَا وَ عُقُوقُ زَوْجِهَا وَ أَمَّا الدَّابَّةُ فَسُوءُ خُلُقِهَا وَ مَنْعُهَا ظَهْرَهَا وَ أَمَّا الدَّارُ فَضِیقُ‏ سَاحَتِهَا وَ شَرُّ جِیرَانِهَا وَ کَثْرَةُ عُیُوبِهَا (بحار الانوار جلد61 ص 198 . آثار الصادقین ج 6)

یعنی خانه ای که حیاط آن تنگ و همسایه های آن بد و نواقص و کمبودهای آن زیاد باشد و قابل رفع بنا شد ، منزل شومی است .

قطعاً خانه تنگ و کوچک ، موجبات ناراحتی ساکنان را بوجود می آورد و انسانی که در بیرون خسته و ، ناراحت است وقتی برای استراحت می آید ، اگر خانه مناسب نباشد ، تأثیرات منفی بر اخلاق و رفتار او می گذارد و اگر همسایه های بد و خانه نواقص فراوان هم داشته باشد بر ناراحتی او می افزاید و موجب زحمت و گرفتاری برای ساکنان خود می شود و این یعنی خانه شوم.

4- مسکن به قدر  نیاز و به دور از تجمل .

وَ مَنَ العِناأ اَنَّ المَرء یَجمَعُ مالا یَأکُلُ وَ یَبنی مالا یَسکُنُ . (مفاتیح الحیاه ص 285 و آثار الصادقین ج 4 ص 284)

از عوامل بدبختی یک انسان این است که مالی را که جمع کند ، خودش مصرف نکند و پولش را خرج منزلی کند که در آن ساکن نشود . با این که در اسلام سفارش به منزل وسیع شده ولی ساختمان و بناء آن نباید بیش از نیاز باشد و از حواشی و زواید مسرفانه و تجملی باید پرهیز شود.

قال الله تعالی :

اَتبنونَ بِکُلّ ریع آیَهً تَبعَثُونَ وَ تَتَخَذوُنَ مَصابِغَ لعکّم تخلدُن . (سوره شعراء آیه 129)

 آیا در هر مکان مرتفعی بنائی از روی هوا و هوس می سازید . به خیال این که در دنیا جاودانه خواهید بود .

 روزی پیامبر صلی اله علیه و آله  چشمش به منزلی افتاد که یک قبّه روی آن ساخته بود پرسید از کیست ؟ گفتند : فلانی

حضرت چیزی نفرمود . مقداری صبر کردند . صاحب منزل آمد . پیامبر صلی اله علیه و آله  به او اعتنا نکرد و رویش را از او برگرداند و این عمل را چند روز تکرار کردند . صاحب خانه پرسید چه شده که پیامبر خدا از من روی بر می گرداند .

گفتند : خانه تو را دید که رویش قّبه ای ساخته ای ، ناراحت شد آن شخص فوری رفت و قّبه را خراب کرد و خدمت پیامبر آمد . پیامبر خوشحال شد و فرمود : اِنَّ لِکُلِ بَناء یُبنی وَ بالٌ عَلی صاحِبه یَومُ القیامهَ اِلاّ مالا بدَّمنه . (مفاتیح الحیاه ج4 ص 284)

هر بنایی که ساخته شود برای صاحبش روز قیامت گرفتاری خواهد داشت . مگر آن مقداری که برای زندگی کردن لازم داشته است .

امام صادق علیه سلام : مَن بَنی فَوقَ مَسکِنَه کُلِّفَ حَملَهَ یَومَ القیامهَ . (مفاتیح الحیاه ج4 ص 176)

هر ساختمانی که بیش از اندازه نیاز باشد ، در قیامت بر گردنش آویزان است که آن را حمل کند

5- پول فروش منزل .

مَن باعَ دارَاً ثُّمَ لَم یَجعَل ثمنَها مِثلُها لَم یُبارَکُ لَهُ فیها . (میزان الحکمه ج6 ص 500) 

هر کس منزلی را بفروشد و پول آن را دوباره تبدیل  به منزل نکند . آن پول برای او مبارک نیست. پول و ثمن خانه را باید صرف خانه کرد . و این سرمایه گذاری ، در این نیاز درجه یک ، نباید در مسیر دیگری قرار گیرد . مسکن ، نیاز همگان و جزء سرمایه های ملی یک کشور و مملکت است.

حتی شخص بدهکار را برای اداء دینش نمی شود وادار کرد که خانه اش را بفروشد .

از امام صادق علیه سلام : شخصی به حضرت گفت : اِنَّ لی عَلی رَجُلٍ دَیناً وَ قَد اَرادَ اَن یبیعَ داره فَیَقضِنَی .

فقال ابو عبدالله : اُعِیذُکَ بِاللهِ اَن تُخرِجَهُ مِن ظِلة رأسِهِ . (مفاتیح الحیاه ج4 ص 226)

ابن ابی عمیر ، از کسی ده هزار درهم طلب کار بود . در حال و زمانی که ورشکسته شده بود و سخت به پول نیاز داشت ، مرد بدهکار ، ده هزار درهم را برایش آورد . ابن ابی عمیر می دانست که او در شرایطی نیست که ده هزار درهم را فراهم کند .

پرسید از کجا آوردی مرد جواب داد .

وقتی شرایط تو را دیدم ، رفتم خانه ام را فروختم و پول شما را آوردم. ابن ابی عمیر گفت : امام من به من فرموده به خاطر طلب ، کسی را از خانه اش بیرون نکنید . من با این که به یک درهم آن محتاجم ولی چون خانه ات را فروخته ای  و آن را تهیه کرده ای           نمی پذیرم و آن پول را قبول نکرد. (مفاتیح الحیاه ج6ص 227) و (علل الشرایع ج3 ص  529)

 6- خانه و حفظ عفت و ناموس .

قال الصادق علیه سلام : ثَلَاثَةٌ لِلْمُؤْمِنِ فِیهِنَّ رَاحَةٌ دَارٌ وَاسِعَةٌ تُوَارِی عَوْرَتَهُ وَ سُوءَ حَالِهِ مِنَ النَّاسِ وَ امْرَأَةٌ صَالِحَةٌ تُعِینُهُ عَلَى أَمْرِ الدُّنْیَا وَ الْآخِرَةِ وَ ابْنَةٌ أَوْ أُخْتٌ یُخْرِجُهَا مِنْ مَنْزِلِهِ بِمَوْتٍ أَوْ بِتَزْوِیج (خصال جلد 1 ص 159)

سه چیز وسیله راحت زندگی کردن مومن است . یکی از آن ها منزل وسیعی که در خلوت و تنهائی ، انسان را پوشش دهد و اسرار انسان را از چشم دیگران محافظت نماید

دارٌ واسعة  تواری عَورتَهُ وَ تَستُرُ حالَهُ مِنَ النّاس

مسکن همان طور که از نامش پیداست ، باید محل آرامش خانواده باشد وسرپناهی باشد که اعضای خانواده براحتی در آن آسایش داشته باشند و از هرگونه ناامنی صوتی و نگاه های حرام و یا رفت و آمد های آرامش بهم زن در امان باشد .حضرت آیت الله جوادی آملی در دیدار کمیته تخصص شهرسازی ! ساختن خانه های دارای آشپزخانه اُپن که صاحب خانه و میهمان نتوانند به درستی رعایت حجاب را بکنند و نتوانند خود را حفظ کنند اسلامی نیست

 شاید بشود گفت : حکمت این که به منزل وسیع سفارش کرده اند ، همین باشد که در منزل وسیع ، راحتی و خود پوشانی از نامحرمان بهتر ممکن است .خصوصا اگر دو جمله تُواری عَورتََهُ وَ تَستُرُ حالَهُ را وصف دارٌ  واسِعَه بدانیم . می تواند قیدی باشد برای تمام احادیثی که سفارش کرده اند به دار واسعه . یعنی مراد ، آن خانه وسیعی است که موجب راحتی اهل منزل و وسیله دوری آن ها از نامحرمان و افراد اجنبی باشد .

بنابراین ، اصل درون گرایی که در معماری اسلامی و ایرانی مورد توجه معماران قدیم بود ، اصلی ب گرفته از فرهنگ عفاف و حجاب اسلامی است

وسعت خانه ، درمعماری

درونگرا باعث می شود قسمت اندرونی منزل که مربوط به اهل خانه      می شود مستقل و دارای همه امکانات رفاهی و

آسایشی باشد و رفت و آمد ها در سمت بیرونی منزل برای اهل منزل مزاحمت نداشته باشد. فراهم نمودن چنین شرایطی اقتضا می کند که منزل وسیع باشد یعنی خانه به نحوی باشد که همسایه ها راحت رفت و آمد کنند و لازم نباشد هنگام عبور از خانه ، دیگران چشم و گوش خود را بپوشانند و بلکه وظیفه دو طرف است . هم خانه باید مستور و محفوظ باشد البته همسایه هم چشم چرانی نباید بکند و اسرار همسایه را نباید افشاء کند .منزل باید به انسان کمک کند تا بتواند با تقوی زندگی کند . محیطی باشد که انسان را از گناه دور نگهدارد و شرایط گناه در آن فراهم نباشد . (مفاتیح الحیاه ج4ص 334)

7 - خانه برای فخر و مباهات نسازید

قال رسول الله صلی اله علیه و آله  : لی، الأمالی للصدوق‏ فِی خَبَرِ الْمَنَاهِی قَالَ النَّبِیُّ ص- مَنْ بَنَى بُنْیَاناً رِیَاءً وَ سُمْعَةً- حُمِّلَهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ مِنَ الْأَرْضِ السَّابِعَةِ وَ هُوَ نَارٌ تَشْتَعِلُ- ثُمَّ یُطَوَّقُ‏ فِی‏ عُنُقِهِ‏ وَ یُلْقَى فِی النَّارِ- فَلَا یَحْبِسُهُ شَیْ‏ءٌ مِنْهَا دُونَ قَعْرِهَا إِلَّا أَنْ یَتُوبَ-

قِیلَ یَا رَسُولَ اللَّهِ کَیْفَ یَبْنِی رِیَاءً وَ سُمْعَةً- قَالَ یَبْنِی فَضْلًا عَلَى مَا یَکْفِیهِ- اسْتِطَالَةً مِنْهُ عَلَى جِیرَانِهِ وَ مُبَاهَاةً لِإِخْوَانِه‏ (بحار جلد 73 ص149

کسی که بنایی از روی ریا و فخر فروشی درست کند آن روز قیامت در گردن او خواهد بود . سئوال شد چگونه بنایی ممکن است همچون طوقی از روی ریا و سمعه باشد .

پیامبر صلی اله علیه و آله : به این که بیش از نیازش بسازد تا بر دیگران و همسایگان به خاطر آن فخرفروشی کند

 قالَ رَجُل لِلحُسَین علیه سلام : بَنیتُ داراً ُاحِبُّ اَن تَدخُلَها وَ تَدعُوالله . فَدَخَلَها فَنظُر اِلَیها ثُمُّ قال اَخرَبتَ دارک و عمدت دار غَیرُک

شخصی به حضرت امام حسین علیه سلام گفت : خانه ای ساخته ام . دوست دارم شما برای افتتاح تشریف بیاوریئ و دعا کنید . حضرت رفتند و نگاه کردند . فرمودند : خانه خودت را خراب کردی و خانه غیر را آباد کردی . فریب اهل زمین را خوردی و دشمن اهل آسمان شدی .

غَّرَکَ مَن الاَرض وَ مَقتَکَ مَن فی السَماء . (میزان الحکمه ج 4 ص 499)

برای تاثیر منزل بر تقویت صفات ناپسندی چون ، غرور و تکبر و خود برتر بینی ، سخن گفتن ، شاهد و مثال های زیادی وجود دارد . که در اینجا به همین حدیث اکتفا می کنیم. 

8 - مصالح حلال و پاک .

قال رسول الله صلی اله علیه و آله  ااَلتَّقُو الحَجَرِالحَرام فی البُنیان فَاِنَّهُ اَساسُ الخَرَاب . (نهج الفصاحه ص 162 شماره38

بر حذر باشید از بکار بردن سنگ (مصالح) حرام در ساختمان ، زیرا همین مصالح حرام عامل ویرانی و خرابی آن می شود .

ویرانی خانه فقط به این نیست که شرایط فیزیکی و هندسی آن به هم بخورد و فرو پاشد . بلکه اگر مصالح آن از قبیل آهن ، آجر و گچ و سیمان ... از حرام باشد منزل خراب محسوب می شود . چون آرامش روحی و حفاظت جسمانی برای اهل آن ندارد . زیرا همیشه ناراحت هستند که منزل آنها غصبی است و سرانجام آن خانه تبدیل به جهنم می شود و اهل خود را می سوزاند . در

حالی که فلسفه مسکن ، آرامش روح و رفاه و آسایش تن است .